‘Toch wil ik hier blijven wonen’
Als je goed luistert, merk je dat Jelle de Haan (1932) uit Ede een actief, zinvol leven leidde. Tegenwoordig slijt hij zijn dagen door ernstige gezondheidsproblemen voornamelijk voor het raam, starend naar de vogels. “Als ik geen hulp zou krijgen, zou dat een regelrechte ramp zijn.”
Daar zit hij. Als Jelle de Haan niet achter glas zou zitten, zou hij de vogels bij zijn drukbezochte vogelhuisje kunnen aanraken. Een prachtig gezicht vindt ‘ie het, die levendigheid in z’n voortuin. In de woonkamer is het aanzienlijk rustiger. Naast de stoel van meneer De Haan staat z’n bed. Een leeftijdskwestie, zeker, maar de voornaamste oorzaak zit ‘m in een bloedvat in zijn hersens dat uitzette. Daardoor kwamen zijn hersens klem te zitten. Een hersenoperatie in 1999 bood geen soelaas, waardoor meneer De Haan nu moeilijk uit zijn woorden komt. Om de zoveel tijd heeft hij last van een stevige hoestbui, waarvoor hij zich excuseert.
“Al die jaren dat ik al klant ben van Tot Uw Dienst, komt hier dezelfde, aardige man. Ik heb een grote tuin die hij onderhoudt, en hij haalt de bladeren uit de gootsteen – ook bij de buurvrouw, die borstkanker heeft. Hij weet inmiddels alles zelf te vinden. Als er veel gedaan moet worden, neemt hij iemand mee. Als ik geen hulp zou krijgen, zou dat een regelrechte ramp zijn. Ik kán het niet meer.”
En dat terwijl meneer De Haan vroeger een druk baasje was. Hij leeft op als hij er over vertelt. Van zijn tijd op een sleepboot. Of neem die rijschool. “Die verkocht ik aan een man die er van leven moest.” Later, toen zijn IQ eens werd getest, rolde daar het getal 133,5 uit. “Had ik dat maar eerder geweten,” grapt hij.
Douchen lukt nog, twee keer per week, dankzij een traplift naar boven. Op de vraag hoe meneer De Haan zijn eten regelt, tikt hij op een folder van een maaltijdservice. Geen diepvries, alles vers. Een beetje aanloop heeft hij nog wel, van familie en van Buurtzorg, tweemaal daags. “Verder speel ik kaartspelletjes op de computer. Patience, bijvoorbeeld. Op zondag kijk ik naar de EO, Nederland Zingt, en luister ik naar hun cd ‘Bij U wil ik schuilen’ – liederen van leiding en troost.”
Dan wijst hij op de kast vol fotolijstjes tegenover hem. “Die vrouw daar, dat is mijn vrouw. Zij is een paar jaar geleden doodgegaan. En die andere vrouw daar is mijn oudste dochter, zij is ook dood. Kanker. Het is wel eenzaam ja, maar toch wil ik hier blijven wonen. Mijn vrouw is hier gestorven, ik wil ook hier sterven.”
‘Deze manier is de ideale integratie’
Nadat ze een hersenbloeding kreeg, is Vally Cornelius (1940) niet meer in staat zelf haar huis schoon te houden en de tuin te doen. Niettemin geniet ze intens als er hulptroepen met diverse achtergronden in haar huis zijn. “Dat het er hier zo mooi uitziet, heb ik enkel aan hen te danken.”
Als je bij Vally Cornelius op bezoek bent en er is taart, dan ontkom je niet aan een stukje. Ze verplicht je het simpelweg te nemen, en dus luister je, mede door haar vriendelijke uitstraling. In de hoek van de kamer staat een vleugel. Ze wil best een stukje spelen, hoewel haar vingers de zwart-witte toetsen niet meer zo soepel vinden als vroeger. Oorzaak: een hersenbloeding, tien jaar geleden. Daardoor is het nu niet zonder risico om op een trapje te staan, en boven haar hoofd reiken is te veel gevraagd. Ook haar knieën missen de souplesse van haar jonge jaren, ze komt met moeite de trap op.
Geestelijk is mevrouw Cornelius scherper en actiever dan ooit. Haar werk als fysiotherapeut met een antroposofische inslag zet ze gewoon door. “Tenminste: als ze iets voor me terugdoen, me bijvoorbeeld ergens naartoe rijden. Dan heb ik een schoon geweten.”
Ja, haar geweten is goed getraind. Zo vindt ze het eigenlijk maar niks dat haar huis en tuin op en top onderhouden worden door mensen die slechts zeven en een halve euro per uur verdienen. “Ik buit die lui uit, denk ik weleens, ze werken zó goed! Ze krijgen een uitkering, maar toch houd ik er een slecht geweten aan over. Mijn dankbaarheid is het enige wat ik ertegenover kan zetten. Ik maak al zes jaar gebruik van hun diensten. Dat het er hier zo mooi uitziet, heb ik enkel aan hen te danken.”
Mevrouw Cornelius woonde veertien jaar in een kibboets, met mensen uit 29 verschillende landen. Mede daardoor kan ze er zo van genieten als er heel diverse mensen in haar huis rondlopen. “Er komen hier vluchtelingen, analfabeten, hoogopgeleiden – allemaal door elkaar. Ik vraag naar hun achtergronden, heel interessant. Zo is er iemand die zich jarenlang moest verstoppen in een oerwoud in Birma, en een andere man was ondernemer maar ging failliet. Deze manier van werken is de ideale integratie. Het is zo leuk, zó leuk!”
De laatste keer moest de haag worden gesnoeid en een hek geschilderd, vertelt Vally. En de schoonmaakploeg verdient eveneens een pluim. “Er is een vrouw die mijn gordijnen heeft afgehaald en opgehangen. Een andere vrouw doet de badkamer en het toilet – al vind ik dat eigenlijk niet koosjer. Potverdrie, wat doet ze dat goed.”
“Ze willen maar een kwartiertje pauze, maar ik verwen ze. Ik maak lunch en lekkere linzensoep, daar houden ze allemaal van. Ze zeggen dat ik aardig ben. Nou, ik vind het van-zelf-sprekend. Ze zijn te gast, waarom zou ik ze anders dan andere gasten behandelen?”
‘Het zou een ramp zijn als de hulp stopt’
Nadat Fernanda (Nanny) Brink uit Ede tijdens het tuinieren stevig onderuit ging, is ze slecht ter been. “Een speciale tuindivisie” doet nu haar tuin, terwijl anderen haar huis schoonhouden, de was doen en boodschappen halen. “Een mevrouw uit Irak neemt elk bezoekje een maaltijd mee. Van die gastvrijheid kunnen wij Nederlanders nog wat leren.”
“Sinds mijn veertiende woon ik in dit huis. Ik ben nooit getrouwd geweest en nadat mijn moeder overleed, ben ik hier blijven wonen. Er liggen hier dus nogal wat herinneringen. Bovendien: een verzorgingstehuis lijkt me het verschrikkelijkste wat er is. Ik moet geld lenen om hier te kunnen blijven wonen, maar toch: hier wil ik doodgaan.”
Fernanda Brink werkte haar leven lang als secretaresse. Nu trommelt ze niet meer op een typmachine, maar op haar knie, ritmisch, als ze het naar haar zin heeft. Ondertussen kijkt ze je vorsend aan, waardoor je ondanks haar kleine verschijning toch even onder de indruk bent. Aan de muur in haar statige woonkamer hangen geschilderde portretten van haar oma en opa. Dat is dus wel even geleden, vertelt ze trots. 1864, om precies te zijn.
Zes maanden geleden viel ze, in haar tuin, en gilde van de pijn. Daardoor kan ze slecht lopen. De auto moest weg, want ze kon de koppeling niet meer bedienen. Sindsdien heeft Fernanda Brink hulp van Tot Uw Dienst. Ze geniet ervan als ze ziet hoe mensen die proberen terug te keren in de samenleving langzaamaan de draad van hun leven weer oppakken door haar te helpen met wat ze zelf niet meer kan. Hun geschiedenis? Niet belangrijk. “Ik begin altijd met ‘Wat wil je drinken?’. Niet: ‘Hier is de emmer met sop’. Een mevrouw uit Irak neemt elk bezoekje een maaltijd mee. Van die gastvrijheid kunnen wij Nederlanders nog wat leren; als wij gaan eten, kijken we de mensen weg. Een andere dame van buitenlandse komaf kookt graag hier haar gerechten.”
Ze noemt ze graag bij naam, al haar helpers, want zonder hen zou ze het niet hebben gered. Ze heeft wel een rollator, maar daar is haar hondje Pien bang voor. “Ik moet nog leren hoe ik dat fiks, met Pien aan de lijn en dat ding voor m’n neus. Familie kan me niet helpen, want ik ben enig kind. Van mijn vrienden zijn er twee overleden, en mijn vriendin is net zo belabberd als ik. Dan heb je een leven lang gewerkt om de samenleving weer op gang te krijgen, en opeens ben je zo afhankelijk dat je alleen niets meer kunt.”
Haar was hangen ze op, ze dweilen, ze stoffen, de ramen worden gelapt én haar geliefde tuin wordt gedaan. En na de dood van haar kip Gré, hebben ze haar begraven. “Die had ik van de stichting ‘Red een legkip’. Ik vind dieren leuk, veel leuker dan mensen.” Haar vingers trommelen weer. “Dieren zijn de lichtpuntjes in mijn leven, samen met de natuur. Hè, Pieteman?”, knikt ze tegen de vogel in de vensterbank. “Een Mozambiquesijsje, van achttien jaar. Geërfd van een overleden kennis.”
“Wat ik de hele dag doe? Ik lees, ik luister naar klassieke muziek, wat ik nog in de tuin kán doen, doe ik, ik voer de goudvis – Goldie – en de vogels buiten – zitten ze er nog? – en ik ga met Pien naar buiten. Ik doe mijn best er wat van te maken. Voor de trein ga ik niet liggen, en versterven ga ik ook niet.”
‘Zonder hulp zou ik me schamen voor de buren’
Omdat een opeenstapeling van ellendige gebeurtenissen haar te veel werd, wilde Tanja Verkerk haar leven beëindigen. Ternauwernood overleefde ze de doodsklap tegen een boom. Door blijvend lichamelijk letsel kan ze haar tuin zelf niet meer doen. “Hun hulp is niet alleen lichamelijk ontlastend, het geeft me ook rust in m’n hoofd.”
Tanja (1961): “Ik ben bij Tot Uw Dienst terechtgekomen via iemand met wie ik eens in de zoveel weken een uurtje praat – om een beetje te ventileren. Ik heb namelijk een hele nare geschiedenis achter de rug.” In de tuin van haar chalet op een vakantiepark in Bennekom vertelt Tanja dat ze nog vaak naar het ziekenhuis moet. “Ik heb namelijk een paar jaar geleden een auto-ongeluk gehad. Nou, nee…,” verbetert ze zichzelf, “eigenlijk heb ik een zelfmoordpoging gedaan. Ik heb m’n stuur omgegooid zodat ik tegen een boom knalde, maar ik had de gordel om. Domste wat je kunt doen.”
Wat volgt is een dramatisch verhaal zoals je ze zelden hoort. Over seksueel misbruik in haar kinderjaren, prostitutie, mishandeling door een ex, echtscheiding, ontslag, depressies en uiteindelijk de zelfmoordpoging. Een aantal lichamelijke ongemakken zijn de stille bewijzen van de klap. “Ik heb geen gevoel meer in m’n bovenbeen en liezen, en ik heb geen buikvlies meer. M’n buikspieren zijn kapot, dus zit mijn buik vol matjes om m’n darmen bij elkaar te houden. Die matjes verschuiven als ik hoest. Soms vraagt iemand: ‘Ben je zwanger?’ Dan zeg ik maar ‘Ja’. Maar ik ben niet zielig, hoor. Ik ben uit een heel diep dal opgeklommen.”
Elke week doet een groepje jongens van Tot Uw Dienst haar tuin. “Ik ben zo blij als ze komen! Het zijn mannen naar m’n hart, bij sommigen doe ik al smak-smak. Lekker bakje koffie, koekie erbij. Als ik vraag hoe ik de rozen moet snoeien – dat lukt me nog wel – zit er altijd wel iemand bij die weet waar ik moet beginnen. En kijk eens, die grote boom. Als die z’n blaadjes laat vallen, is alles hier blad, blad, blad. Ik heb weleens gevraagd of ze een bladblazer wilden nemen. Nou, dat deden ze. En laatst hebben ze m’n hele terras schoongespoten. Daar word ik gewoon blij van. Ze moeten altijd lachen om m’n gras dat hartstikke dood is. Maakt me geen worst uit, het is groen.”
Wat de geschiedenis van haar helpers is, en wat ze vroeger misschien aan verdovende middelen hebben gebruikt, interesseert Tanja niet. “Iedereen heeft een rugzakje, ik ben geen haar beter. Zonder hun hulp zou het hier al gauw een oerwoud zijn, ik zou me schamen voor de buren. En ik zou de gezellige praatjes missen. Hun hulp is niet alleen lichamelijk ontlastend, het geeft me ook rust in m’n hoofd.”
Tanja is stapelgek op haar kat, die kwam zomaar aanwandelen. Voor haar hond kan ze niet meer zorgen, dus heeft ze die aan een vriend meegegeven. Een tatoeage moet zorgen dat Tanja het beestje toch een beetje bij zich heeft. Haar televisietoestel staat altijd aan. “Al is het maar voor het geluid, snap je? De tv is m’n grote vriend. Verder teken en schilder ik graag. Voor het lezen van een boek heb ik de concentratie niet – een overblijfsel van zes weken in coma liggen. Ja, dit stekje voelt veilig.”
‘Het gaat niet alleen om de klus, ook om het praatje’
Doordat Yoke (1955) binnen vijf maanden drie geliefden verloor, raakte ze overspannen en depressief. Tijd en energie voor huis en tuin was er niet meer, dus namen de kleurrijke arbeiders van Tot Uw Dienst het over. “Bij sommigen word ik al blij zodra ze over de drempel stappen.”
Wie de drive-inwoning van Yoke betreedt, merkt aan de opvallende geur van verfmaterialen meteen dat ze beeldend kunstenaar is. Beneden is haar werkruimte, in de gang staat een levensgroot schilderij van haar zoon, een verdieping hoger een net zo groot zelfportret. Als lid van PEK (Platform Edese Kunstenaars) organiseerde ze vorig jaar een grote jubileumtentoonstelling in het oude Enka-gebouw met meer dan veertig kunstenaars.
Tot Uw Dienst kwam bij Yoke in beeld toen ze overspannen raakte en depressief werd. Vijftien jaar geleden scheidde ze, en in de periode daarna kreeg ze te maken met drie overlijdens binnen korte tijd. “Mijn moeder, broer en een goede vriend gingen binnen vijf maanden plotseling dood, gewoon dood. Dat konden m’n hersenen niet verwerken, drie rouwprocessen tegelijk was zelfs voor mij te veel. M’n levenslust verdween, ik voelde me verlaten, eenzaam. Soms ging ik speciaal op de bank zitten om even bij het verlies stil te staan. Als ik dan bijvoorbeeld rouwde om mijn moeder, kwam – pats – opeens mijn broer voorbij, of die goede vriend. Een drie-eenheid noemde ik het op een gegeven moment, heel apart.”
“Door het verdriet vertraagde alles, ik had geen energie meer, maar moest toch blijven werken om de vaste lasten te kunnen betalen. De tuin en het huishouden erbij werd me te veel. Daar heb ik nu Tot Uw Dienst voor. De tuinmannen halen het gras tussen de tegels vandaan – echt een vervelende klus, op je knieën – wieden het onkruid en snoeien de struiken.”
Toen ze naast de tuinhulp vijf jaar geleden voor het eerst van haar leven huishoudelijke hulp kreeg, moest Yoke best wennen. “Hoe gaat dat, met een hulp in de huishouding? Lees je een briefje met opdrachten voor? Je moet ze vertrouwen in je huis, in je kasten. Maar ik heb nog nooit iets vervelends meegemaakt.”
Het gaat niet alleen om de klus, ook om het praatje, zegt ze. En soms is dat praatje ernstiger dan verwacht. “Een Nederlandse jongen kwam binnen, stelde zich kordaat voor en vertelde gelijk z’n verhaal. Hij had tijdens een militaire missie iets vreselijks meegemaakt, was getraumatiseerd. Zo divers zijn de mensen die hier komen. Of neem die moeder van vijf kinderen, met thuis een zieke man. Staat ze ’s morgens bij mij te poetsen, en ’s middags thuis. Daar kan ik me dan zorgen over maken.”
Het zijn vaak kleurrijke mensen die over de vloer komen. Bij sommigen wordt Yoke al blij zodra ze over de drempel stappen. “Als creatieveling schrijf ik korte verhaaltjes over hen, bijvoorbeeld over een schoonmaakster die ik Sue noem. Soms riep ze me, als ze iets had schoongemaakt: kijk, kijk!”
Yoke schiet hard in de lach. “Ik heb zulke grappige dingen meegemaakt! Een Surinamer met een gouden tand, een hele blije vogel, lachte me uit toen ik de stofzuigerslang niet kon vinden. Liep ik daar, met een rood hoofd van inspanning, trap op, trap af. En hij maar lachen, haha!”
‘Moet je kijken hoe mooi de heg is!’
Omdat ze zelf ruim de tachtig is gepasseerd en haar AOW’tje niet toereikend is, is mevrouw Teunissen (1935) al jarenlang trouwe klant van Tot Uw Dienst. Zij doen haar tuin.
Ze woont al vijftig jaar in haar hoekwoning en wil er nooit meer weg. “Hier ga ik dood. Als ik naar een andere plek zou moeten, kunnen ze me opruimen. Ik zou nergens anders meer wennen. Op een flat kan ik niet zitten, ik moet, zo, naar buiten kunnen kijken. Hier heb ik een garage met een auto. Daarbij heb ik hier met mijn gezin gewoond. Natuurlijk heb ik ook mindere herinneringen aan vroeger, maar daar moet je nooit over praten.”
Sinds ze zich kan heugen, doet Tot Uw Dienst haar hele tuin. Ze weten inmiddels precies hoe zij het hebben wil. “Moet je kijken hoe mooi die heg is!” Door de jaren heen zag mevrouw Teunissen heel wat mensen komen en gaan. Peter, destijds leidinggevende, was haar favoriet. “Die komt nog weleens aan, voor de gezelligheid. Zijn vervanger mag er ook wezen. Vanmorgen reed ‘ie nog langs met z’n mannen, toeteren en zwaaien. Als ze hier eens in de zes weken aan de slag gaan, komen ze altijd even uitgebreid gedag zeggen.
Wat Tot Uw Dienst voor haar betekent? Alles. “Ik zou niet zonder kunnen, ik ben van hen afhankelijk.
Omdat ik dik in de tachtig ben, lukt de tuin niet meer. Tot Uw Dienst kan het een stuk goedkoper, hè. Ik heb alleen een AOW’tje, dat gaat dun door je darmen, hoor. Als ik m’n vaste lasten heb betaald, is het bijna op, ik moet elke maand uitkijken.”
Behalve de tuin doet ze alles nog zelf. “Eten koken, wassen, strijken, het huishouden, soppen en zemen. Tot Uw Dienst! doet alleen naar tevredenheid de tuin.”